Szindeçženiň (Szýansi welaýaty, gündogar Hytaý) imperator peçleri institutynda gadymy keramika boýunça giň göwrümli “genbanky” döredildi. Bu täsirli taslama häzirki wagtda adaty arheologik çaklama taýdan çemeleşmeden ylmy we ýokary tehnologiýaly seljeriş ulgamyna geçilýändigini alamatlandyrýar. Sanly modelleri, robototehnikany we giň maglumat binýadyny ulanmak arkaly hytaý alymlary geçen döwrüň üýtgäp galan böleklerini diňe bir saklaman, eýsem Tan dinastiýasynyň ahyryndan (618–907) Hytaý Respublikasynyň döwrüne çenli (1912–1949) degişli farfor önümlerindäki tehnologiki we medeni “kodlary” ylmy taýdan çözýärler.

Szindeçženiň başlangyjy — maddy mirasy gorap saklamak boýunça XXI asyryň kynçylyklaryna berlen jogapdyr. Farfor, hytaý medeniýetiniň iň tapawutly nyşanlarynyň biri hökmünde, indi özboluşly sanly “DNK synagyna” eýe bolýar. Esasy maksat — nusgalaryň standartlaşdyrylan gaznasyny we ylmy tassyklamany, akademiki gözlegleri hem-de däp bolan ussatlygyň täzeden dikeldilmegini goldaýan bitewi maglumat ulgamyny döretmek.

🏛️ Arzuwyň dogulyşy: Intuisiýadan ylma geçiş

Asyrlaryň dowamynda peçleriň gazuw-agtaryşlaryndan tapylan keramiki tapyndylaryň tanalmagy we tassyk edilmegi esasan hünärmenleriň intuisiýasyna, tejribesine we wizual seljerişine bagly bolup gelýärdi. Bu usul arheologiýanyň esaslarynyň biri bolandygyna garamazdan, köplenç subýektiw bolup, ylmy barlaglaryň deňeşdirme üçin ulanyp boljak umumy binýadyny döredip bilmändi.

Imperator peçleri institutynyň ýolbaşçysy Wen Ýanszýunyň belleýşi ýaly, keramiki genbankyň döredilmegi — arheologlaryň öňler diňe arzuw edip biljek zady. Genbank bu prosesi düýpgöter üýtgedip, nusgalaryň standartlaşdyrylan gaznasyny we bitewi maglumat ulgamyny ýola goýdy.

Indi tapylan her bir bölek diňe bir galyndy däl-de, eýsem bitewi maglumat ulgamynyň açary bolup çykyş edýär. Institutda ajaýyp çal reňkdäki çoýun şkaflarda ýerleşdirilen içi görünýän çeker hatarlarynda müňlerçe nusgalar saklanýar, olaryň ýanynda bolsa robotlar yzygiderli işläp, barlaglar we dikeldiş işleri üçin täze keramiki nusgalary taýýarlaýar.

Szindeçžen: Farfor medeniýetiniň ojagy

Bu şäheriň taslamanyň merkezine öwrülmegi tötänlik däl. Hytaýyň gadymy farfor paýtagty hökmünde tanalýan Szindeçžen müň ýyldan gowrak dowam eden keramik önümçiligi bilen meşhurdyr. 1970-nji ýyllaryň ahyryndan bäri Szindeçženiň Keramika arheologiýasy instituty gazuw-agtaryşlar netijesinde 20 milliondan gowrak tapyndylary ýüze çykardy.

Min we Sin dinastiýalarynyň (1368–1911) imperator peçleriniň farfor bölekleri aýratyn ähmiýete eýedir. Hususy kolleksiýalardan tapylanlardan tapawutlylykda, bu nusgalar ýazylyp beýan edilen arheologiki maglumatlara, takyk tapylan kontekste we görnüşleriň baý dürlüligine eýedir. Hut şu nusgalar genbankyň ygtybarly sanly maglumat binýadyny döretmegiň esasynda durýar. Olaryň tassyklanan gelip-çykyşy we mazmuny alymlara takyk ylmy deňeşdirme üçin ajaýyp mümkinçilik berýär.

💡 Tehnologiýa kody: Miras nädip sanlylaşdyrylýar?

Genbanky — arheologiýany, himiýany, maglumat öwreniş ylymlaryny we maglumat tehnologiýalaryny birleşdiren giň göwrümli taslamadyr. 2022-nji ýylyň iýunynda institut Sinhua uniwersiteti, Pekindäki köşk muzeýi we Şanhaý keramika instituty bilen bilelikde maglumat grafigine esaslanýan nusga standartlaryny we maglumatlar binýadyny döretmäge girişdi.

Sanlylaşdyryş prosesi aşakdakylary öz içine alýar:

• 3D modelleriň döredilmegi: nusgalaryň görnüşleri we olaryň dikeldilen şekilleri üçin.

• Maglumatlaryň ýygnalmagy: ulgama arheologik maglumatlar, fiziki häsiýetler, ýagdaý baradaky hasabatlary, şeýle hem himiki seljerişleriň netijeleri (toýunyň, syrçanyň düzümi) girizilýär.

• Bitewi elýeterlilik: Alym elindäki bölegi QR-kody arkaly skanirläp, doly maglumatlara birbada alyp bilýär.

Häzirki wagta çenli 3000-den gowrak nusga sanlylaşdyryldy, bu bolsa takmynan 1,2 million maglumat nokadynyň döredilmegine getirdi. Bu maglumat möçberi maglumatlar binýadyny dünýäniň iň abraýly keramika maglumat gaznalarynyň birine öwürýär.

Amaly taýdan ulanylyşy we Case Studies

Wen Ýanszýunyň belleýşi ýaly: «Genbankynyň maksady — gadymy keramikadaky bilimi ylmy taýdan aýdyňlaşdyrmak we ony häzirki zaman innowasiýalarynda ulanmak». Genbanky eýýäm ylmy barlaglarda hem-de tassyklaýyş proseslerinde öz gymmatyny subut etdi.

Mysal hökmünde, Niderlandly kolleksioneriň uzak ýyllar öň satyn alan, aždarha şekili bilen bezelen farfor gap-gajyň gelip çykyşyny anyklamak üçin instituta ýüz tutan ýagdaýy görkezilýär. Ýewropa barlaghanalarynda geçirilen giňişleýin barlaglara garamazdan, önümiň gelip çykyşynyň doly anyk däldi. Wen we onuň topary Min we Sin dinastiýalaryna degişli bolan 17 deňeşdirme nusgasyny saýlap aldy. Netijede «farforyň DNK synagy» bu önümiň soňky Sin döwründe halk peçinde öndürilendigini subut etdi. Bu bolsa uzak ýyllap dowam eden dawany çözmäge mümkinçilik berdi.

Pekin uniwersiteti bilen hyzmatdaşlykda genbankyň maglumatlary Ýuan we Sin döwrüne degişli gök-ak farfor boýunça täze ylmy açyşlaryň edilmegine mümkinçilik berdi. Submikron derejesindäki seljerişler Sýuande döwründe daşary ýurt we içerki çig malyň bilelikde ulanylandygyny tassyklady. Munuň özi şol döwrüň söwda ýollaryna we tehnologiýalaryna düşünmekde möhüm ylmy öňegidişlik boldy.

Ykdysadyýet we dünýä medeniýeti üçin ähmiýeti

Genbanky diňe bir taryh däl, eýsem häzirki zaman ykdysadyýeti üçin hem möhüm ähmiýete eýedir.

Ilki bilen, bu ussatlygyň täzeden dikeldilmegi üçin ýol açýar. Genbankynyň maglumatlary esasynda Min Ýunle döwrüne degişli halkaly tutawaçly gök-ak jam ýaly meşhur nusgalary takyk dikeltmek mümkin boldy. Şekil, syrçanyň himiki düzümi we ýazgy stilleri baradaky jikme-jik maglumatlar gadymy farfor öndürmek tehnikalarynyň çaklama däl-de, ylmy esasda gaýtadan dikeldilmegine mümkinçilik berýär.

Ikinjiden, bu – döredijilik pudaklaryň ösdürilmegidir. Institut tapyndylaryň gurluşy we himiki aýratynlyklary barada (mysal üçin, «Daktor Suý» diýlip atlandyrylýan guş şekilli keramikaly tüsse çeker çäýnegi) maglumatlary işjeň neşir edýär. Şu maglumatlaryň esasynda bazarda giňden tanalýan innowasion medeni önümleriň birnäçesi işlenip düzülýär.

«Gen bankyna elýeterliligi açmak bilen, biz jemgyýetiň gatnaşygyny höweslendirýäris we milli medeniýetiň döredijilik taýdan täzeden işlenilmegini goldaýarys» - diýip, Wen Ýanszun aýdyp geçdi.

Szindeçžendäki «Genbanky» taslamasy öňdebaryjy sanly tehnologiýalaryň ynsanperwer ylymlaryna utgaşykly girizilýändiginiň aýdyň mysalydyr. Ol hytaý arheologiýasyny özgertýär, ony ylmy ugry bilen sazlaşdyrýar we Hytaýyň medeni mirasy goramakda öňdebaryjy ýurt hökmünde ornuny berkidýär. Genbanky diňe bir gadymy farforda jemlenen bilimiň saklanylmagyny üpjün etmek bilen çäklenmän, eýsem suratkeşler, taryhçylar we kolleksiýaçylaryň geljekki nesilleri üçin ösdürilmegi üçin ygtybarly maglumat binýadyny döredýär. Şeýlelikde, ol hytaý farforynyň baky sungatyna täze dem berýär.

ORIENT