Biz ýakynlaşmagy ugur edinýäris

Häzir bu ýerde häzirki zaman sungatynyň asuda we rahat galereýasy. Geçmişde durmuşyň ritmi zawodyň sesi bilen kesgitlenýärdi. Önümçilik turbalarynyň ulgamy henizem zalyň üçeginiň aşagynda uzalyp gidýär. Emma indi olar reňkli we ullakan sapaklara meňzeýär. Şeýle hem, olar enjamyň içine dykylan ýalydyr. Halyçylykda ýa-da dokmaçylykda? Bularyň hemmesi serginiň temasyna baglydyr. Mysal üçin, şu gün bu ýerde tutuş gündogar nagyşlary bar.

Bularyň hemmesini görüp boljak “ArtHab” galereýasy, öňki dokma önümçiliginiň çäginde döredilen Iwanowo şäheriniň täze döredijilik böleginde ýerleşýär. Ýöne indi “Biziň Aziýamyz” sungat sergisiniň jadylylygy sebäpli bu burç - reňkleri we hoşboý yslary bilen, Beýik küpek ýolunda duran gadymy gala şäherleriniň asuda köçeleri, bölekleýin baglary pikirlenişiň arasynda, "arygyň suwlary janly ýaly akýan" bölekleýin şowhunly bazary ýada salýar.

Halylardaky grafitler (şekiller)

Umuman aýdanyňda, galereýada Aziýanyň Russiýada ýygy-ýygydan görünmeýän tagamyny we reňkini dadyp bilersiňiz. Şeýlelikde, serginiň açylyş dabarasynda myhmanlara diňe bir ruhy däl, eýsem iň ýönekeý hasaplanýan nahar hem berildi. Şeýle-de bolsa, bu ülkeler üçin dürli görnüşli palaw gaty täsin bolup çykdy.

Halylar sergide düýbünden başga bir görnüşde peýda boldylar. Hawa, olar Sowet ýyllaryndaky ähli öýlerde däp bolşy ýaly, diwarlara asylan ýalydy. Emma indi bular hakyky diwar grafitidi. Emma olar gips suwaga öwrülýän binalaryň daşy ýaly däldir. Bu ýagdaýda aerozol gaplaryndaky boýaglar halylaryň ýumşak üýşmesine düşdi. Çotgalar bolsa, bu ajaýyp gurluşa boýag çaldylar. Olar "batmadylar", ýöne täze şekilleri we manylary döretdiler. Şeýlelik bilen, Nižniý Nowgorodly raýter (ussat hünärmen) Kostýa Sloý gyrgyz, gazak, özbek we uýgur ýaly Aziýa sypatly zenanlara – dört sany haly portretini bagyşlady.

Iwanowodaky sergide üns merkezine düşen awtor öz eserleri barada “Aziýaly owadan zenanlaryň halylary we şekilleri bar” - diýdi. Olar onuň suratlarynyň şäherlere aýlanyp, aýdym-saz festiwallarynyň bezegi bolup durýandygyny mälim etdiler. Kostýa diwar reňklemek, monumental surat çekmek we aerografiýa boýunça hünärmendir. Onuň döredijilikde iň gowy görýän ugry – “visionary art” bolup durýar. Ussadyň özi ajaýyp göwrümi we tomaşaçylaryň hem-de awtoryň suratlar döredilende başdan geçirýän jadyly duýgusy üçin floresan (ultramelewşe) eserlerini gowy görýär.

Sergide gobelenlere (bezeg nagyşly bir taraply diwar halysy) meňzeýän, ýöne hakykatdan hem akril bilen boýalan halylar, Gazagystanyň kollažisti, Demirgazyk Kipr Suratkeşler Bileleşiginiň we “Mondeal ART” akademiýasynyň agzasy Georgiý Makarow hem bu sergä ünsi çekdi. “Aýly Tun - Aýly gije” we “Žan Tynyştygy - Rahatlandyrma” eseri Iwanowo taslamasy üçin ýörite döredildi. Sähranyň hossarynyň şekili prawoslaw nyşanlarynda bolşy ýaly bukulan eller bilen tapawutlanýar. Tengrizm we yslam arkaly hristian medeniýetiniň üýtgemegi. Başga bir surat, ata-babalarynyň ruhlarynyň hormatyna çarwa tarapyndan sährada ýerleşdirilen daş zenandyr.

Awtor sergini gurnaýjylara “esas hökmünde adaty kendiri ýa-da gaty kartony däl-de, tebigy pagta halysy alynýar”: “Men akril bilen ýazyp başlaýaryn, asyl nusgasyny mümkin boldugyça gorap saklaýaryn. Bu halylaryň üstünde oturdym, sebäbi olar güýz sährasynyň, gülli ýelek otlarynyň, guradylan otlaryň we gök topragyň reňkini gaty gowy görkezýär” – diýip, gürrüň berdi. Ussat Türkiýeden asgyçlar üçin bejerilmedik agaç böleklerini getirip, deňiz kenaryna ýygnady. Kese agaç, reňklenen we gaýtadan işlenýän belgi tutawajydyr.

Aziýa Kolumbynyň yzynda

“Gündogaryň inçe meseledigi barada umumy bir söz bar. Ol medeni däp-dessurlarynda hem örän çuňdur. Ol köptaraplydyr. Medeniýetleriň sintezi gaty uludyr. Bu serginiň temasyny haladym "-diýip, ýene bir gatnaşyjy Alişer Ibragimow belledi. Şol sanda Eserleriniň köpüsi Gündogar reňkleri we sýužetleri bilen sýurrealizme (XX asyryň buržuaz edebiýatynda we sungatynda akylyň we tejribäniň roluny inkär edýän juda formalistik ugurlaryň biri) çümýär. Serginiň açylyşynda arassa suratda nobatdaky bezegi döretmek üçin giň çalma usulyny ulandy.

Ýeri gelende aýtsak, serginiň kuratory Ýelizaweta Çuprikowa-Krynskaýa onuň eserleriniň biri bilen tomaşaçylara seredýär. Onuň ylmy gyzyklanmalary Merkezi Aziýanyň medeni mirasy bilen baglanyşykly. Şol sanda, XIX we XX asyryň başynda daşary ýurtlarda işlän suratkeş Nikolaý Karaziniň okalmagy bilen hem bagly. Türküstan we Aziýa görnüşleriniň tebigaty onuň eserleriniň halaýan temasydyr.

“Bu Wasiliý Wereşaginiň döwürdeşi. Iki ýüzli Ýanus ýaly Kolumb ýaly iki adamyň sebiti diňe bir ruslar üçin däl, eýsem ýewropalylar üçin hem açdy"-diýip, serginiň açylyş dabarasynda Moskwa döwlet akademiki sungat institutynyň professory Tatýana Sergeýewa belläp geçdi. Ol Gündogaryň sungatyny täzeden açmagyň wagtynyň gelendigine ynanýar.

Bu abraýly uniwersiteti gutaran Ýuliýa Fedotowa sergi üçin heýkeli “Çuň suwlar” bilen üpjün etdi. Sýužetiň merkezi Tibet çaga monahyna bagyşlanýar. Ol agaç köpriniň üstünde ýatyp, aňymyzyň çuňlugynda ýüzýän ýaly görünýän balyga elini uzadýar.

Türkmen ussatlarynyň döredijiliginde Ýewropa we Gündogar

Bürünç, atmosfera üçin goýlan hakyky ýeken şahasy bilen janlanýar. Onuň perleri ýuwaş-ýuwaşdan ýakymly Gündogar äheňleri bilen uçýar, ol hem golaýda ýerleşýän molbert-telewizoryň aşagyndaky suw ýaly akýar. Dürli ýurtlardan gelen suratkeşleriň internet arkaly sergä ibermegi başaran eserleri bilen film ýaýlyma berilýär. ORIENT hem muňa kömek etdi. Serginiň yglan edilmegi türkmen suratkeşi we heýkeltaraş Aleksandr Kaşirskiniň ünsüni özüne çekdi we onuň eserleri serginiň bezegi boldy.

Serginiň gözegçisi Ýelizaweta Çuprikowa-Krynskaýanyň web sahypamyzy okaýanlar üçin olar hakda aýdanlary:

“Merkezi Aziýa baradaky täze garaýşymyz, sebitiň ähli ýurtlaryndan gelen awtorlaryň eserleri bilen emele geldi. Şeýle boldy, Türkmenistan bilen Täjigistan hersi bir suratkeş tarapyndan wekilçilik edýär we olaryň ikisi hem diňe bir bilim bermek bilen çäklenmän, aýdym-saz dramaturgiýasynyň hem ýerine ýetirýän filmimizde görkezilýär.

Aşgabatly ussat Aleksandr Andreýewiç Kaşirskiý “Aziýa” temasy we maksady boýunça dürli-dürli bolan 10-dan gowrak sanly eserini: ýagly boýagynyň mysallary, agaç relýefleriň we heýkelleriň suratlary, bürünç barelýefleri iberdi. Ýene-de kompýuter grafikasynyň bir nusgasy, “Möwlana” eseri hem bar.

Gurnaýjy hökmünde Aleksandr Kaşirskiniň döredijiliginde Ýewropanyň we Gündogaryň göni manyda çaknyşmagy meni geň galdyrdy, bu suratkeşiň adaty akademiki çemeleşmesini we tälimini görkezýär. Bu, esasan, relýefleriň açyk setirlerinde aýdyň ýüze çykdy: awtor bir tarapdan opera aýdymçysy Medeniýet Şahberdiýewa, çagalar şahyry Kaýum Taňrygulyýew, kompozitor Çary Nurymow ýaly meşhur türkmen şahsyýetleri, şeýle hem rus-fransuz suratkeşi Zinaida Serebrýakowa, heýkeltaraş Sergeý Konýonkow, ýazyjy Fýodor Dostoýewskiý, norweg we iňlis kompozitorlary Edward Grig we Eduard Elgar" tarapyndan ylhamlandy

Umuman alanyňda, Aleksandr Andreýewiçiň elli töweregi bürünç şahsyýetiniň bardygy bellärliklidir, Türkmenistanda häzirlikçe bu ugurda başga hiç kim işlemeýär.

Durnalaryň tansy we Pyragynyň goşgulary

Aleksandr Kaşirskiniň eserleri bilen enjamlaşdyrylan gadjetiň üstünde, Iwanowo sebitiniň Furmanow şäherinden Artur Bosenkonyň jübüt durnaly eseri bar. Gündogarda hormatlanýan, kendirde akril bilen düşürilen guşlaryň ýary gijeki tansy, diňe bir bu guşlar maşgalasynyň däl, eýsem, umuman haýwanat dünýäsiniň durmuşynda iň ajaýyp we owadan pursatlary görkezdi.

Sergi açylanda bu durnalar Magtymgulynyň ölmez-ýitmez setirleri eşidilýän şahyrana çykyşa tomaşa etdiler.

Türkmenistanly hökmünde Iwanowoly suratkeş Dari Sibirýowanyň Garagum çölüne we Issyk-Kula bagyşlanan eserleri, meni haýran galdyrdy. Onuň özi bu böleklere baryp görmedi, ýöne bu ýerleriň ruhuna çuňňur aralaşýar.

“Meniň ýoldaşym syýahatçy, Merkezi Aziýa aýlandy. Elbetde, onuň bölekleýin halk eposlaryna we aýdym-sazlaryna boýunça aýdanlaryna esaslanyp, işleri ýazdym. Türkmenistanyň tebigaty baradaky suratlara we wideolara göz aýladym, şonuň üçin aňymda şuňa meňzeş bir zady suratlandyrjak boldum"-diýip, suratkeş maňa gürrüň berdi.

Tomaşaçylaryň we telefonlaryň ýeňil täsir ediş güýji (gipnozy)

Men indi “hozy”, şeýle-de Anna Rzaýewanyň “Buhara suguny”-ny ýatdan çykaryp bilemok. Bu eserler indi meniň doglan ýerlerimiň keşbine öwrülýär. Aziýany aýlanyp görmek çakylygy Ýekaterina Ştutsyň paýhasly, ýöne şeýle täsirli “Freska” (täze suwalan diwaryň ýüzüne çekilen surat) boldy.

Gözüni ýumup, asuda görünýän Çingiz Han, Lipetsk medeni köpçüliginiň söýgüli Wiktor Ýaiçnikowynyň çeken suraty derrew diňe bir meni däl, eýsem telefonymy hem gipnozyň içine saldy. Ol diňe beýik basybalyjy üçin adatdan daşary bulaşyk fon döredip, kanwanyň düşnükli görnüşini bermekden ýüz öwürýär. Birnäçe gezek täzeden işlemäge synanyşdym, ýöne telefon bu sergide we bu suratda öz aýratyn durmuşyny ýaşady.

Rustam Kurbanow bilen bilelikde “Buhara köçesi” bilen ýöräp gitdim. Olga Monina bilen, “Müň bir gijäniň” içinden giden ýaly, Gündogaryň rowaýatlaryny we ertekilerini ýada saldym. Şeýle hem Alekseý Dmitriýewiň “Nasreddiniň uçuşy” we Ýewa Borhowikiň “Hywani düýşleri”-ni gördüm. Biziň Aziýamyz şuňa meňzeýär. Ýüregi bilen dünýä seredýänler üçin ajaýyp, açyk we syrlydyr. Galyberse-de, iň möhüm zady göz bilen görüp bolmaz...

Leonid KIÝAŞKO, ORIENT-iň ýörite habarçysy, Milletara žurnalistika gildiýasy, Russiýanyň žurnalistler birleşigi (Iwanowo şäheri)

Foto: Awtordan